Datassist’in katkılarıyla 03 Haziran 2014 tarihinde Dünya Gazetesinde yayımlanmıştır.

pple iPhone ve iPad’lerini üreten Çinli tedarikçi Foxconn’daki işçilerin çalışma şartlarını iyileştirmek için çaba harcıyor.

Elinizde tuttuğunuz iPhone bir tasarım ve teknoloji harikası. Buna hiç şüphe yok. Apple böyle bir teknolojiyi bu denli yaygın hale getirmeyi Çin’de bulunan üreticilerine borçlu. Şirketin kârlılığı ve ürünlerin tüm dünyada satış rekorları kırmasında ucuz tedarik zincirinin, Çin’deki tedarikçi fabrikalarında neredeyse karın tokluğuna arı gibi çalışan milyonlarca işçinin, büyük payı var. iPhone ve iPad’lerin çoğunluğunun üretildiği tedarikçi Foxconn fabrikaları çalışma şartlarının kötülüğü ve işçi intiharlarıyla son yıllarda sıklıkla gündeme gelmekte.

Apple tedarik zincirinde işçi haklarını iyileştirmek için boş durmuyor. Dan Moren’in macworld.com için yazdığı makaleye göre, son 8 yıldır tedarik zinciriyle ilgili kamu oyuna detaylı bilgi veriyor, web sayfasında Tedarikçi Sorumlulukları Raporlarını yayınlıyor, gelişmeleri sıkı bir şekilde takip ediyor. Apple 10 yılın üzerinde bir süredir tedarikçilerini denetlemekteydi ancak son dönemde bağımsız Fair Labor Association gibi 3.partileri kendi incelemelerini yapması için davet etti.

Yeni açıklanan Apple’nin 2014 tedarikçi raporu işçilerin çalışma şartlarının daha iyi olduğunu göstermekte. 2013 yılında Apple tedarikçilerine 451 denetim yapmış, 2012’de yapılan 298 denetimden %51 daha fazla. Apple ürünlerinin yapımında çalışan yaklaşık 1.5 milyon işçi denetime dahil edilmiş. Raporda işçi hakları ihlalleri; ayrımcılık, çocuk yaşta işçilerin korunmaması, uzun mesai saatleriyle ön plana çıkmış. Apple tedarikçilerinden bu alanlarda iyileştirme ve mağdurlara finansal tazminatlar ödemesini talep etmiş. Örneğin, tedarikçilerin 18 yaş altındaki çalışanları aileleri tarafından belirlenecek okullara göndermeleri, eğitimlerine sponsor olmaları ve çalışma karşılığında aldıkları maaşa eş değer bir tazminat ödemeleri zorunlu kılınmış. Ayrıca, uzun mesailer konusunda geçtiğimiz yıllara göre gelişme kaydedilmiş. 2013 süresince işçilerin %95’i haftada 60 saati geçmeyecek şekilde çalışmış. İşçileri kendi hakları konusunda bilinçlendirme çalışmaları da başlatılmış: 3.8 milyon Apple tedarikçisi çalışanı, işçi hakları konusunda eğitimler almış.

Bağımsız denetimler şeffaflığı arttırmakta

Amerikan derneği Fair Labor Association (FLA) uluslararası firmaların gönüllü olarak katıldığı, kötü işçi haklarını iyileştirmek, çalışma şartlarını belli seviyelerin üzerine taşımak amacıyla 1996’da Bill Clinton’un inisiyatifiyle kurulmuş bir kurum. Nike ve Adidas gibi farklı ülkelerde üretimi olan çok uluslu firmalar işçilerinin çalışma ortamını, şartlarını iyileştirmek üzere, FLA’nın katı kurallarını kabul etmekte ve habersiz denetimlere kapılarını açmakta.

Apple’nın FLA’ya katılması işçi haklarını iyileştirme konusunda çaba içinde olduğunu kanıtlamakta.  FLA Foxconn fabrikalarında meydana gelen patlama, işçi intiharları ve işçi hakları ihlallerinin ihbar edilmesi üzerine, 2012’de Çin’deki 8 üretici firmadaki işçilerin çalışma şartlarını araştırmak üzere bir çalışma tamamlamıştır. FLA’nın sonuçlarına göre, işçi intiharları monoton bir işin verdiği sıkıntı ve işçileri ayırma politikasının bir sonucu olarak değerlendirilmiştir.

Foxconn tesislerinde FLA yetkililerinin yaptıkları denetlemeler tesislerin 1. sınıf olduğunu, fiziksel şartların ortalamanın çok üzerinde olduğunu göstermekte. Çin’de sayıca çok olan giysi fabrikalarına göre Foxconn’da son derece sakin ve düzenli bir çalışma rutini olduğunu tespit etmiştir.

Modern Kölelik

Uzun saatler süren ve fiziksel olarak işçileri çok yoran monoton işin ötesinde, kölelik seviyesindeki çalışma şartları farklı Batılı gazeteciler tarafından ele alınmış, Foxconn’daki modern tesislerle çalışma koşullarının bağdaşmadığı saptanmıştır.

25 Ocak 2012’de Charles DuHigg ve David Barboza New York Times’ta bir makale yayınlarlar ve Foxconn’un işçilerinin kölelik seviyesinde çalışma şartlarına sahip olduklarını yazarlar. İşçilerin mesaileri kimi zaman haftada 7 günü bulmaktadır, çok kalabalık yatakhanelerde kalmakta, ayakları şişinceye ve yürümekte zorlanana kadar ayakta durmaları gerekmektedir. 18 yaş altında çocukların işçi olarak çalıştırıldığı görülmektedir. Bu kötü şartların basında geniş yer alması teknoloji dünyasına bomba gibi düşmüştür. Bazıları Apple’nın inanılmaz karlılığı göz önüne alınınca, dünya genelinde tedarikçilerinde çalışan işçilerini koruma ve çalışma şartlarını iyileştirme gerekliliğini savunmuştur. Diğerleri, bu firmaların Çin’de üretim yapan diğer firmalarla karşılaştırılmasının yerinde olacağını ileri sürmüştür. Bir anda mucizevi bir iyileşme mümkün olmasa da, son dönemde Apple Çin’deki işçilerin güvenliğini öncelikleri arasına aldı ve gerekli önlemler üzerine çalışmaya başlamıştır.

İşçilerin maaşlarında iyileştirmelere gidilmiştir: Güney Çin’de bulunan Shenzhen fabrikasında kıdemsiz bir işçinin maaşı ayda 1800 Yuan’a (290 USD) çıkarılmış, teknik bir testi geçmeleri durumunda işçilere ayda 2200 Yuan (350 USD) verilmeye başlanmıştır. Bundan 3 sene öncesinde işçilere ödenen aylık maaşın sadece 900 Yuan (145 USD) olduğu söylenmektedir. Acı olan şudur  ki; Foxconn’un işçilerine ödedikleri maaşlar diğer fabrikaların ödediği maaşların üzerindedir.

İntihara Teşebbüs eden Bir İşçinin Hikayesi

The Guardian’da 5 Ağustos 2013’te yayınlanan bir makale, Foxconn işçilerinden Tian Yu’nun intihara teşebbüsünü konu almıştır. 17 Mart 2010 günü sabahın 8’inde Shenzhen eyaletindeki Foxconn fabrikasının 4.katındaki yatakhanesinin penceresinden kendini atmıştır. Henüz 17 yaşında olan Tian Yu fabrikada çalışan diğer 400.000 işçi gibi Apple, Samsung, Sony ve Dell gibi teknoloji firmaları için akıllı telefon ve tablet üretme biriminde çalışmaktaymış.  Apple’nin en büyük tedarikçisi olan Foxconn’un Longhua fabrikasında günde 137.000, dakikada 90 iPhone üretilmekteymiş!

2010 senesi içinde 18 işçi intihara teşebbüs etmiş, 14’ü ölmüştü. Şanslı dört hayatta kalandan biri de Tian Yu’ymuş. 12 gün komada kaldıktan sonra, omurgasında kırıklar ve belden aşağısı felç şekilde hayatta kalmış.

İntihar oranının yüksek olduğu Çin’de bu sayılar normal demek işin üstünü kapamak ve Foxconn gibi fabrikalarda nelerin ters gittiğini görmezden gelmek anlamına gelir. Uluslararası basın kuruluşları ve insan hakları savunucuları bu intiharların nedenlerini araştırmış ve Foxconn’daki işçilerin çalışma şartları birbir ortaya çıkarmışlar.

Yu, iyileşme sürecinden sonra, 3 yıl süresince Hong Kong bazlı insan hakları grubu, Jenny Chan ve Sacom ile mülakatlar yapmış ve bu mülakatlar akademik dergi New Technology, Work and Employment’ta yayınlanmış. Sonuçlar çarpıcı bir bilgiyi ortaya koymuş: büyük teknoloji firmaları insan gücüyle çalışan tarım sistemlerine benzetilmekte. Çin’in kırsal kesiminden genç ve yoksul işçiler getiriliyor, devasa üretim ağının içinde kalabalık yatakhanelerde kayboluyorlar. Eğer bu ortam işçilerin psikolojilerini ve performanslarını bozarsa, sistemden ayıklanıyorlar.

Tian Yu bu profile birebir uymakta. Şubat 2010’da orta Çin’deki evini Foxconn’da çalışmak ve yoksul ailesine para göndermek için terk etmiş. Ayrılma hediyesi olarak babası ona 80 dolar ve evi arayabilmesi için ikinci el bir telefon vermiş. 1000 km üzerinde seyahatin sonunda Foxconn fabrikasına ulaşmış.

Foxconn’un çalışan el kitabı ‘en güzel hayalleriniz için acele edin, muhteşem bir hayat yaşayın’ diye çalışanlarına pembe hayaller vaadediyormuş. Ancak Yu günlük çalışma rutiniyle ilgili muhteşem bir şey hatırlamıyor. Vardiyanın başında amirler ‘nasılsınız?’ diye sorar, sadece  işçilerden ‘iyi, çok iyi, çok çok iyi’ cevabını kabul edermiş. Hemen ardından tüm mesai boyunca tam sessizlik hüküm sürermiş.

Her gün 12 saatten fazla çalışmış, haftada 6 gün. Mesaisi başlamadan erken iş toplantılarına katılmaya mecbur edilir, fazla mesai çalışabilmek için yemekleri atlamak zorunda kalırmış. Tuvalet molalarının süresi sınırlıymış. Herhangi bir hatada azarlanmak çok olağan karşılanırmış. Çalışmaya başladığı ilk ayda 2 hafta üstüste 7 gün çalışması istenmiş.

Fabrikayı ziyaret eden yabancı gazetecilere tesisler gezdirilir, herkes Olimpik yüzme havuzu ve dükkanlara hayran kalarak ayrılırmış. Ancak işin gerçeği 12 saatlik işgünün sonunda kimsenin uyumaktan başka aktiviteye gücü kalmazmış. 8 kişilik yatakhanesinde adını dahi bilmediği 7 işçiyle uyur, vardiyadan vardiyaya koştururmuş. Ailesinden uzak, hiç arkadaş edinmeden hatta iyi bir uyku çekmeden geçen günlerin ardından, maaş ödemesiyle ilgili idari bir sorunla karşılaşınca, artık yaşamdan ümidini kesmiş ve kendini atmış.

Tian Yu ve kölelik şartlarında çalışan diğer milyonlarca işçi karanlık bir kaderi paylaşmakta. Neredeyse karın tokluğuna bir makine gibi durmaksızın üretimin bir parçası oluyor ve dünyaya yeni oyuncaklar üretiyor. Onların ucuz emeği karşılığında ise küresel tüketiciler ucuz teknoloji ürünlerine sahip oluyorlar. Teknoloji şirketleri de kârlılık uğruna maliyetlerini ucuz işgücüyle minimuma çekiyor. Apple’nin tedarik zincirine odaklanma ve iyileştirme çabaları güçlenerek devam etmelidir. Apple gibi dünya devleri üretimlerinin çekirdeği işçilerine sahip çıkmalı, şartlarını insanileştirmeli, bir telefonun bir insandan daha değerli olmadığını dünyaya göstermeli.

Bu yazı Dünya Gazetesi'nin Değişim Yelpazesi köşesinde 03.06.2014 tarihinde yayınlanmıştır.