22 Eylül 2015 tarihinde Dünya Gazetesinde yayımlanmıştır.

Beyin muhteşem bir organ. Sabah uyandığımız anda çalışmaya başlıyor, ofise varana dek hiç durmuyor. – Robert Frost

Hayvanlarla gerçek insan arasındaki kayıp halka muhtemelen biziz. – Konrad Lorenz

Ne tuhaf bir makine şu insan! İçine ekmek, şarap, balık ve turp atıyorsunuz, dışarı iç çekmeler, kahkahalar ve düşler çıkıyor. – Nikos Kazancakis

Sarkazm işte budur… Sarkazm, söylemek istediğimiz şeyin tam aksine ifadeler kullanarak veya benzetmeler yaparak bir durum veya kişiyle alay etmek, durum tespiti yapmak için kullanılan bir çeşit mizah aracıdır. Sözlü karikatür gibidir. Sarkastik ifadeler komiktir ancak düşündürür, bazen imalardan bazen metaforlardan yola çıkarlar.

Sarkazm Neden Kullanılır?

Kimileri komik olmak için, diğerleri gergin oldukları ortamda gerginliklerini yenmek için ironiye başvurur. Sarkazm bazen zararsız bir iletişim yöntemi olarak karşımıza çıkar, bazen kişilerin birbirlerini yanlış anlamalarına yol açan bir bariyer haline gelir, bazen de oyuncu bir ilişkinin temellerini atar. İronik sözler fazla kullanıldığında, can sıkıcı veya kırıcı mesajlar verebilir, kimine göre bir tek ironik söz bile bu güce sahip olabilir. Bazen kişinin ciddi mi, ironik mi davrandığını anlamak hiç de kolay değildir. Ölçüyü kararında ayarlamak zordur çünkü her iletişimde olduğu gibi kişiye, duruma, yer ve zamana göre değişkenlikler gösterebilir.

Sarkazmın sıklıkla olumsuz etkilerine değiniriz. Yanlış anlaşılma, kırıcı olma, ilişkileri yıpratma gibi birçok sonuç sayılabilir. Peki ya, ironinin olumlu etkileri olabileceğini hiç düşündünüz mü?

Sarkazmın Pozitif Yönleri Deşifre Ediliyor

Dünyanın en prestijli işletme okullarından Harvard, INSEAD ve Columbia Üniversite’lerinde araştırmalarını sürdüren öğretim üyeleri, sırasıyla Francesca Gino, Li Huang ve Adam D. Galinsky, sarkazmın yaratıcılık üzerine olumlu etkilerini araştıran bir çalışmayı yakın zamanda tamamlamışlar. INSEAD’ın websayfasında yayınlanan Li Huang’ın makalesinde ilgi çekici çalışma sonuçlarına yer verilmiş: Çalışmaya katılanlar, sarkazmı kullanarak bazı görevleri yerine getirirken daha yaratıcı davranmakla kalmayıp, sarkazm ile karşılaşanların da yaratıcılıklarında belirgin bir artış görülmüştür. Sarkazm doğru kullanıldığında iletişimdeki kişilerin yaratıcılıklarını ateşleme ve onları yeni şeyler üretmek üzere harekete geçirmiştir. Diğer bir deyişle, sarkazm usta ellerde etkili bir performans ve motivasyon silahına dönüştürülebilir.

Sarkazmın çoğumuzun üzerinde yadsınamaz bir etkisi vardır, bizi komfor alanımızdan çıkarır, rahatsız eder, kendimize çeki düzen vermemiz için beynimizde şimşekler çakar. İronik bir söylem bizi adeta bir arının soktuğu gibi sokar, ani bir acı hissiyle tatlı bir rüyadan uyandırır. Çoğu zaman sarkazmı arkadaşlar veya aile arasında kullanılan bir iletişim formu olarak düşünürüz. Oysa, performans ve yaratıcılık üzerindeki olumlu etkileri dikkate alındığında, ofise taşınması herkes için kazan kazan bir davranış olacaktır. Sarkazm, inovatif düşünme ve yaratıcılığı ortaya çıkarmak için bir katalist görevi görür. Nasıl mı?

Sarkazm Çalışması Ne Gösteriyor?

Gino, Huang ve Galinsky ilk deneylerinde, bir grup katılımcıyı rastgele bir şekilde samimi-düz ve ironik cevapların verildiği ve alındığı iki alt gruba bölmüşler. Belli aktiviteler ve konuşmalar sonrasında, her iki gruba yaratıcılık testi verilmiş. Testte “sarkastik” grup “samimi” gruba göre çok daha iyi sonuçlar elde etmiş.

Bu deneyin sonucunda, öğretim üyeleri sarkazmın iletişim içinde bulunan kişilerin kelimeleri seçmeye veya anlamlandırmaya daha çok çaba harcadıklarını ve soyut düşünmenin otomatik devreye sokulduğunu düşünmüşler.

Yaratıcılığın ön koşulları arasında sayılan soyut düşünme beyni farklı düşünmeye iter. Size yapılan yorumu alır, deşifre eder, ne anlamlara gelebileceğini sıralar, ortam, kişinin söyleme anı, ses tonu vs. birçok faktörü içine alarak değerlendirir ve aynı yaratıcılıkta bir sarkastik cevapla karşılık vermek için çaba harcarız. Üstelik tüm bu süreci saniyeler içinde gerçekleştiririz. Tabii iğne batması hissi veren sarkastik yorumlar canımızı zaman zaman yakabilir, ağzımızda acı bir tat bırakabilir. Burada anahtar, ölçüyü iyi ayarlamak ve çizgiyi aşmamak olacaktır. Çalışma arkadaşlarınızın hangi yorumu, nasıl karşılayacaklarını bilerek konuya yaklaşmak ihmal edilmemelidir.

Güven Unsuruna Dikkat!

İletişimin düz ve samimi veya sarkastik olmasından çok, kimler arasında geçtiği önemlidir. Güvene dayalı ilişkilerde sarkazm ilişkilerin bozulmasına veya kişiler arası çatışmalara yol açmaz. Ancak güven ilişkisinin tam kurulmadığı durumlarda tehlikeli sonuçlar doğurabilir. Böyle durumlarda kişiler arası iletişim seviyesinde gerileme veya anlaşmazlıkların artmasına ve kişilerin beraber iş yapma isteğinde azalma görülebilir. Bu çalışmanın sonuçları sayesinde, iletişim koçları ve kurumsal davranış uzmanları sarkazmın olumlu yönlerinden yararlanmak için çeşitli girişimlerde bulunabilirler ve sarkazm, bireysel yaratıcılığı arttırmak üzere etkili bir yöntem olarak kullanılabilir.

Sarkazm Kompleks Zihinsel Aktiviteyi Devreye Sokar

Sarkazm bizi daha kompleks zihinsel aktivite içine girmeye yönlendirir, çok yönlü düşünmeye, karmaşık konuları basite indirgemeye ve problemleri hızla çözmeye iter.
Birçok soyut yeteneği geliştirmeye ve bireylerin iş hayatında daha başarılı olmasına yardımcı olur. Kompleks düşünebilen kişiler kendilerini bilgi, esneklik, çözüm üretme ve stratejik planlama alanlarında daha ilerilere taşırlar.

-Bilgi: Kompleks düşünebilen kişiler yeni bilgilere açıktır. Kendilerine gelen karmaşık bilgileri basite indirgeyip kategorilere ayırabilir, faydalı buldukları bilgileri alır, gerekli kişilerle paylaşır, sürekli büyüme ve paylaşmanın içinde olurlar. Bilgiyi yoğurup farklı şekillerde kullanma yeteneğine sahiptirler.
-Esneklik: Kompleks düşünmek esnekliği beraberinde getirir. Birçok faktörü senaryolarına dâhil edip çıkararak farklı farklı sonuçlara varabilirler. Bir probleme birden fazla yaklaşım ve çözüm  getirebildikleri gibi, hızlı ve etkili bir şekilde projeleri tamamlayabilirler.
-Çözüm Üretme: Problem çözmenin en önemli yollarından biri de farklı perspektiflerin, ipuçlarının peşinden gitmektir. Kompleks düşünen insanlar kendilerini motive eden ve çözüme ulaştıran bilgi parçalarının izinden giderler ve odaklı bakış açıları sayesinde elleri boş dönmezler.
-Stratejik Planlama: Stratejik planlamanın özünde uzun soluklu çalışmalar, ileri görüşlülük ve geçmişten öğrenmek yatar. Tüm bu elementleri birleştirebilmek için kompleks düşünmek şarttır. Bir yandan büyük resmi görme kapasitesinde olup, diğer yandan bugün detay gibi gözüken yarının potansiyel tehdit ve fırsatlarını kavramak ve bunlara göre planlama yapmak kompleks zihinlerin işidir.

Sarkazmın Etkileri

• Sarkazm çatışma için uygun zemin yaratmakla beraber, yaratıcılık için de katalist görevi görür.
• Sarkazmın genel formları hem kullananın hem de kendisine sarkastik davranılanın soyut düşünme yeteneğini öne çıkararak yaratıcılığı canlandırır.
• Sarkastik davranan ve davranılan kişiler arasında güven ilişkisi var ise, yaratıcılık körüklenirken, çatışma isteği yükselmez.

Sarkazmın iş hayatımıza belirgin kazanımları hafife alınmamalıdır. Sarkazm, daha yüksek seviyede aynı anda birkaç açıdan düşünmemizi sağlar. Konulara düz bir mantıkla yaklaşmadan önce, farklı perspektifleri değerlendirmemiz için bize olanak sağlar. Kompleks düşünmemiz için ideal bir ortam hazırlar.

Karmaşık iş dünyasına ayak uydurmak ve liderlik etmek için sarkazm potansiyeli büyük ve değerlendirilmesi gereken bir araç olarak elimizin altında olmalıdır.

Bu yazı Dünya Gazetesi'nin Değişim Yelpazesi köşesinde 22.09.2015 tarihinde yayınlanmıştır.