“Tıp, kanun, ticaret, mühendislik – bunlar değerli uğraşlardır ve yaşamak için gereklidir, ancak şiir, ahenk, gizem, aşk – bunlar yaşama amacımızdır.”
Bu sözler Ölü Ozanlar Derneği’nin efsanevi öğretmeni John Keating’e aittir. Keating, öğrencilerine sanatla ilgilenmenin, çok yönlü olmanın önemini anlatır. Kişi sanatla içiçe olduğunda kendisi ve çevresi için üretir, yeniler ve yenilenir, ruhunu zenginleştirir.

Kol gücüyle yapılan işlerin yerini robotlara bırakacağı bir gelecekte, bilgiye sahip olmanın önemli bir avantaj yaratacağı varsayımı doğru olabilir. Ancak küresel iletişimin yolu bilgili çalışanla daha kolay keşisince tek başına bilgi yetersizdir. Bilgiyi değerli kılan oyunu değiştiren, doğrusal olmayan belki de sanatsal bir dokunuştur. Bu anlamda, bu gün Değişim Yelpazesi’nde genç bir müzisyene geleceğe ve kariyere ilişkin sorular sorduk.

Bu haftaki konuğumuz Arp sanatçısı Zeynep Öykü.

– Hepimizin hayatı boş, yaşamayı anlamsız hissettiğimiz anlar olmuştur. Bu yavan hissi sanatla uğraşmak nasıl kırıyor sizce?

Özgür ve kendi kendine düşünebilen bir birey olarak yetiştirildim ancak anaokuluna başlar başlamaz dünyanın bu tür bireyleri istemediğini acı acı anladım. Eğitim sistemimiz yaşama sevinci, yaratıcılık ve özgür iradeyi yok etmek üzerine kurulu. Bir yandan topluma faydalı bireyler yetiştirmeyi hedeflerken, farklı düşüncenin ve yaratıcılığın toplumun asıl ihtiyacı olan şey olduğu unutulmakta. Bu yaklaşım bizleri sanattan kopuk hayatlara iter ve bizler iş adamları, mühendisler oluruz. Çok faydalı, çok gerekli işler yaparız elbet. Ama her zaman bir boşluk, bir eksiklik hissi duyarız. Bu hissi yakından tanımayanınız var mıdır?

“Tıp, kanun, ticaret, mühendislik – bunlar değerli uğraşlardır ve yaşamak için gereklidir, ancak şiir, ahenk, gizem, aşk – bunlar yaşama amacımızdır.”
Bu sözler Ölü Ozanlar Derneği’nin efsanevi öğretmeni John Keating’e aittir. Keating, öğrencilerine sanatla ilgilenmenin, çok yönlü olmanın önemini anlatır. Kişi sanatla içiçe olduğunda kendisi ve çevresi için üretir, yeniler ve yenilenir, ruhunu zenginleştirir.

Kol gücüyle yapılan işlerin yerini robotlara bırakacağı bir gelecekte, bilgiye sahip olmanın önemli bir avantaj yaratacağı varsayımı doğru olabilir. Ancak küresel iletişimin yolu bilgili çalışanla daha kolay keşisince tek başına bilgi yetersizdir. Bilgiyi değerli kılan oyunu değiştiren, doğrusal olmayan belki de sanatsal bir dokunuştur. Bu anlamda, bu gün Değişim Yelpazesi’nde genç bir müzisyene geleceğe ve kariyere ilişkin sorular sorduk. 

Bu haftaki konuğumuz Arp sanatçısı Zeynep Öykü.

– Hepimizin hayatı boş, yaşamayı anlamsız hissettiğimiz anlar olmuştur. Bu yavan hissi sanatla uğraşmak nasıl kırıyor sizce?

Özgür ve kendi kendine düşünebilen bir birey olarak yetiştirildim ancak anaokuluna başlar başlamaz dünyanın bu tür bireyleri istemediğini acı acı anladım. Eğitim sistemimiz yaşama sevinci, yaratıcılık ve özgür iradeyi yok etmek üzerine kurulu. Bir yandan topluma faydalı bireyler yetiştirmeyi hedeflerken, farklı düşüncenin ve yaratıcılığın toplumun asıl ihtiyacı olan şey olduğu unutulmakta. Bu yaklaşım bizleri sanattan kopuk hayatlara iter ve bizler iş adamları, mühendisler oluruz. Çok faydalı, çok gerekli işler yaparız elbet. Ama her zaman bir boşluk, bir eksiklik hissi duyarız. Bu hissi yakından tanımayanınız var mıdır?

Sanat, yaratmak; kendimizden büyük bir amaca hizmet etmemizi sağlar. Belki sadece büyük bir aşkta bulacağımız heyecanı verir bize. Bu hissin aşktan farklı olan yanı her an, hayatın her evresinde, başka hiçbir kimse veya araca ihtiyaç olmadan herkesin ulaşabileceği bir şey olması.
Ben bugün bir arpistim, ancak arpı ilk gördüğümde müzisyen olmak aklımın ucundan geçmiyordu. Sadece o arpı alıp çalmam gerekiyordu, çalmak zorundaydım. Acıkmaktan pek farklı değildi bu aslında. Vücudumuz, vücudumuzla ne yapmamız gerektiğini bize söylüyor. Ruhumuz da ruhumuzla ne yapmamız gerektiğini söylüyor, ona biraz olsun kulak verirsek. Hepimiz sadece günü yaşamanın ötesinde, hayatın daha yüksek bir amacı olması gerektiğini biliyoruz aslında ve bir şekilde hepimiz bunu arıyoruz.

– Sanatçı ruhunu beslemenin kişinin profesyonel yaşamına ne gibi katkıları oluyor? Öğrencilerinizin deneyimlerinden örnek verebilir misiniz?

Sanat, ruhumuza iyi geldiği gibi zekayı büyük oranda geliştiriyor. Beyin, birçok farklı fonksiyona aynı anda odaklanmak zorunda kalıyor. 40’larına gelmiş yetişkin öğrencilerimin en zorlandığı kısım da budur işte. Alışkanlıklarının dışına çıkarak, yeni öğrendikleri bir müzik aletini çalmak için zihin ve bedenlerini koordine eder, zamanla yarışarak doğru sesi çıkarmaya uğraşırlar. Tam bir multitasking testini geçmek için mücadele ederler. Öğrencilerimin zaman içerisinde multitasking yetilerinde büyük ilerlemeler görüyorum.

Az bildiğimiz iki enstrüman, arp ve büyük kilise orgu en zor iki enstrümandır bu açıdan. Çünkü tüm uzuvlar sonuna kadar kullanılıyor. Bateri ve piyano gibi enstrümanlarda da ayaklar kullanılıyor ancak basit hareketler oluyor, iki ayağın eller kadar incelikli bir sürü farklı kombinasyona girdiği durumlar yok. Bu durumda bedenimizin tamamını son noktasına kadar kullanıyoruz. Fiziksel olarak zorlayıcı, hem vücut hem beyin jimnastiği aslında.

– Arp çalmak tam bir zihin-beden senkronizasyonu…

Zihnimizi de gerçekten zorluyoruz. Aynı anda hem nota okumanız (ki farklı anahtarlara sahip iki dizek birden okuyorsunuz), pedallardan dolayı her zaman birkaç ölçü önden okuyarak gitmeniz, tellere ve pedallara bakmamanız, tüm parmak ve ayak kaslarınızı incelikle kontrol etmeniz, müziği armonik açıdan analiz ederek ona göre davranmanız, karşıya doğru duyguyu vermeniz, tüm bunları yaparken de yüz kaslarınızda zorlanma ifadesi göstermemeyi de kafanızın bir kenarında bulundurmanız gerek.

– Analitik düşünceyi geliştirmek ve müzik arasında hep bir bağlantı kurulur. Bir arpist olarak siz nasıl bir paralellik görüyorsunuz?

Arp gibi bir enstrümanı çalabilen bir kişi önüne gelen karmaşık işleri çözmede bir adım öndedir. Arp çalmak uygulamada, çok büyük verileri analiz ederken başka işleri de unutmamayı gerektirir. Çünkü bunu yapabilmek zorundasınız, ve zorunluluk yapabilirliğinizin sınırlarını genişletir. Aynı profesyonel hayatta uğraştığınız iş gibi…

Bir sayfa dolusu karmaşık veriye baktığınızda büyük resmi, bağlantıları bir anda görmek mesela, iş dünyasında ne kadar büyük bir yetenektir. Arp çalan kişi bunu yapabilmek zorundadır. Özellikle piyano ve arp gibi iki elle çalınan enstrümanlarda notaları tek tek okumaya kalkarsanız bir sayfayı okumanız çok uzun sürecektir, böyle bir vaktiniz hiçbir zaman yoktur. Böylece ister istemez karmaşık veriyi tek bir parça olarak görme yetisi oluşuyor. Bu yetileri edinmeden tutunamıyoruz, farkında olmadan beynimiz bize bu yetileri veriyor zamanla, zorlaya zorlaya.

Müzik zaman üzerine kurulu bir sanattır ve her zaman bir adım önde olmak zorundasınızdır. Her an bir sonraki ölçüyü düşünmeden müzik yapmak mümkün değildir. Böylece zaman yönetimi otomatik bir şekilde yaşamınızın önemli bir parçası olur. Bunun da ötesinde, müzik size her zaman önden gitme yetisini kazandırır.

– 40’larında arp öğrenmek için sizden özel ders alan öğrencilerinizden bahsettiniz. Neden arp öğrenmek istiyorlar?

7’den 70’e değil ama 6’dan 60’a öğrencilerim oldu, hepsi arpın sesine aşık olup geliyorlar. Kimi farklılaşmak için seçiyor arpı. Çocukların kişilikleri ne kadar farklı olursa olsun hepsinin kendine güveni tam. Yetişkinlerde ise tam tersi bir durum söz konusu. Yetişkin öğrencilerimin yapabilirliği çok büyük olduğu halde sanat alanında kendine güvenleri sıfır oluyor.

Yetişkin öğrencilerimin hepsinin bir mesleği var. Gece gündüz çalışıp kalan çok az vaktine rağmen, çok güzel arp çalan doktor öğrencim mesela, veya tıp okurken çok iyi derecede arp ve piyano çalan öğrencim, aile yetiştireni, öğretmeni, iş insanı, heykel, tiyatro gibi farklı sanat dalları ile uğraşanı. Bir nevi ikili hayat yaşıyorlar, günlük hayattaki görevlerini yerine getirirken, ruhlarının onlara verdiği görevi de yerine getiriyorlar.

– Sizin arpist olarak zaman yönetimi açısından deneyiminiz nasıl oldu?

Ben de çift hayat yaşadım aslında ve bunları öğrenmek zorunda kaldım. Ben ses mühendisiyim, bir müzisyen olarak tam bağımsız olabilmek için arp bölümünü bırakarak bu dalda mezun oldum. Resme, şiire de ilgim oldu hep, yazılıma, ses mühendisliğine de. Başka işler ile birlikte götürdüm hep müziği ve çok daha küçük vakitlerle çalışarak bir konservatuar öğrencisi ile aynı seviyede ilerlemek zorunda kaldım.
Çok küçük vakitlerde çok iş yapabilmek, tüm konuyu ele almak yerine gerçekten bizi yavaşlatan tek noktayı analiz edip bulabilmek ve o tek nokta üzerine yoğunlaşarak bütünü iyileştirmek. Bunlar arp çalışması sırasında öğrendiğim yetenekler. Elinizde sadece 3 dakikanız bile olsa o 3 dakikayı verimli kullanıp tek bir sorunu çözebilirsiniz. Bu şekilde tüm küçük vakitlerinizi iyi değerlendirirseniz aslında hayatınızı durdurmadan, hiç bir işinizi aksatmadan kendinize, kendi gelişiminize katkı sağlayabilirsiniz.

– Sanat eğitimindeki amacınızı nasıl açıklayabilirsiniz?

Arpın doğasından biraz da; bana gelen çocukların da, yetişkinlerin de ortak yönü, hayata kendine özgü, faklı bir bakış açısı olan insanlar olmaları. Çoğu arptan önce müzikle hiç ilgilenmemiş. Çocuklarda zaten var olan güven ve yaratıcılığı beslemek kolay. Yetişkinlerde ise bu duygular yıllar boyu ezilmiş oluyor. Hayatta ne kadar başarılı insanlar da olsalar sanata gelince başarsız olacaklarını düşünüyorlar baştan beri. Belki çok büyük yaratıcı güce sahip kimseler. Sanat yoluyla bu özgür kimliklerini tekrar kazanmalarını, kendilerini tanımalarını istiyorum

Sizlere bir ömür boyu aileleriniz tarafından, iş arkadaşlarınız tarafından, öğretmenleriniz tarafından, insanlık tarafından yaratma kabiliyetinin yetenek ve ilhama sahip olan elit bir kesime ait olduğu öğretildi, yaşamın belki de en büyük zevkinden mahrum bırakıldınız. Bu düşünce, okuryazarlığın sadece belli bir elit kesime ait olduğu düşüncesi kadar absürt. Bir şeyler için artık çok geç olduğu düşüncesi de.