Psychology Today dergisinin Ocak/Şubat sayısında ilginç bir yazıyayınlandı. ‘Süper işbiticilerle (supertasker) tanışın’ başlıklı yazıya göre, araştırmacılarsüper işbitirici adını verdiği bir grup insanın zihinsel yeteneklerinin ortalama insanlara göre daha çok şeyi başarabildiğini ortaya çıkarmış. Başarılarının sırrı ise ilgi çekici: Ortalama bir insana oranla daha çok şeyi görmezden geliyor ve daha az duygusal davranıyorlar.

Bu insanlar iki veya daha çok işi hızlı, duraksamadan, şaşırmadan ve en önemlisi hatasız bir şekilde tamamlayabiliyorlar. Üstelik bu özelliklerini işlerinin her dakikasında koruyabiliyorlar. Aslında işlerinde başarılı olmanın tek yolu da süper işbitirici olmakta gizli…

Canlı yayın sunucularını, futbol hakemlerini, savaş muhabirlerini düşünün. Dikkatini vermek, karar almak ve bilgileri süzgeçten geçirip gerçek anlamda algılamak saniyeler içerisinde gerçekleşiyor ve işlerinin kaderini bu üçyetinin birbirinden ayrılmaz şekilde işlemesi belirliyor.

Süper İşbitiricilere Örnek: Canlı Yayın Yönetmenleri

Canlı yayın yönetmenlerini düşünün. Yayın başladığı andan itibaren herşeyin pürüzsüz gitmesinin, daha doğru ifade etmek gerekirse, yayın akışının aksamadan devam etmesinin tek yolu, her bilgiyi hızla ve etkili bir şekilde filtreden geçiren ve işleyen, duraksamadan yayına aktaran, hangi ekranda neyin gösterileceğine karar veren, yeni gelişmeleri anında sıcak gelişme olarak ekrana taşıyan olağanüstü bir performans sergiler yönetmen. Yayın ekibi içinde gerek insanlara gerek teknik hatalara dayanan aksaklıklar heran yaşanabilir ancak bu durum yayına nadiren yansır.  

Aynı şartlarda, normal bir insanın panikleyeceği, donakalacağı veya soğukkanlılığını yitireceği durumlarda yönetmen kumanda koltuğuna oturur ve işleri neredeyse otomatik bir şekilde delege eder. Kararları ve bu kararların doğuracağı sonuçları emin bir ses tonuyla dile getirir. Herşeyin ters gittiği anlarda bile etrafa stres saçmak yerine usta bir strateji uzmanı gibi en kötü senaryodan nasıl çıkılacağını planlar. Tüm bu süreçleri kendi zihninde yaşadığı gibi çevresine yapılması gerekenleri hızla iletir, herşeyin kontrol altında olduğunu hissettirir. Nasıl panik bulaşıcıysa, güven ve herşeyin yolunda gideceği hissi de insanlar arasında yayılır.

Ortalama İnsan İki İşi Aynı Anda YAPAMAZ

Utah Üniversitesi’nden Kognitif Psikiyatr David Strayer’a göre, süper işbitirici iki zorlayıcı işi duraksamadan veya hata yapmadan başarılı bir şekilde tamamlayabilen kişilere denir.Süper işbitiricilerin varlığı, dikkat uzmanlığı üzerine uzun zamandır çalışan Strayer için sürpriz olmuş. Deneylerinde, birden fazla işi bir arada yapabileceğimizi düşünmemize rağmen, (örneğin, araba kullanırken radyoda dinlemek istediğimiz kanalı bulmak gibi..) gerçekte birçoğumuzun aynı anda ancak bir işe odaklanabildiğimizi görmüş. Bir işi yavaşlatıp diğerini yapıyoruz veya hızdan ödün vermezsek birini aksatıyoruz, hata yapıyoruz diyor Strayer.

Bir diğer deyişle, ‘multitasking’ veya birden fazla işi birarada yapma kavramı bir efsaneden öteye gidemiyor. Beynimiz iki işi hiçbir zaman aynı anda yapmıyor, sadece iki iş arasında hızlı geçişler yapıyor. Dikkat, hafıza ve odağı biraraya getirip spontan bir şekilde değiştire değiştire iki işi tamamlamış oluyoruz.

Strayer’ın çalışmaları korkutucu bir sonucu ortaya çıkarıyor: Araba kullanırken cep telefonuyla konuşmak gibi basit bir işi yapmak dahi insanın zihnini donduruyor, bir iki kadeh içki içmekle aynı etkiye sahip olabiliyor.

Ancak Süper İşbitiriciler Birden Fazla İşi Aynı Anda Yapabiliyor

Ancak 5 yıl kadar önce Strayer bu kurala bir istisna bulmuş: Deneye katılanları bir araba kullanma simülatörüne bindirmiş, aynı zamanda da 2 farklı zihinsel aktiviteyi tamamlamalarını istemiş. Bu aktiviteler; kelimelerin sırasını ezberlemek ve basit matematik problemleri çözmekmiş. Birarada yapması gerçekten zor olan bu aktivitelere katılırken birçok katılımcı bocalamış: matematik problemlerine yanlış cevaplar vermiş, simülasyonun parçası olarak tasarlanan engellere takılmış veya sabrını ve zekasını zorlayan deneyi yarıda bırakmıştır. Bu tür çalışmaların bulguları ışığında bugün araba kullanırken cep telefonuyla konuşmak veya mesaj atmak yasaklanmıştır.

Deneyin sonucunda bir tek gönüllü üç aktiviteyi aynı anda hatasız bir şekilde tamamlamayı başarmıştı. Programda bir sorun mu çıkmıştı? Gönüllü hile mi yapmıştı? Hayır.

Strayer’a göre, adamın performansı olağanüstüydü. Bu çalışmayı takip eden başka çalışmalarda Strayer insanların birden fazla işi iyi yapabilme yetilerini test etmeye devam etmiş. Verileri toplayıp analiz ettiğinde çalışmaya katılan gönüllülerinin sadece %2.5’inin sıradışı yeteneklerinin olduğu ortaya çıkmış. Birden fazla zorlayıcı görev onların zihnini bloke etmiyor, onları strese sokmuyormuş. Hatta araştırmalar bir kısım insanın birden fazla işle görevlendirildiğinde daha başarılı olduklarını göstermekte. Strayer bu verinin en başarılı atlet veya müzisyenlerin bazılarının nasıl en zor şartlarda parladıklarıyla ilintili olduğundan şüphelenmekte.

Dikkat, karar verme ve verileri işlemenin kişiden kişiye büyük değişiklikler gösterdiği kesin ancak bu yetilerin üstünlüğü süper işbitirici adını verdiğimiz olağanüstü kişileri diğerlerinden ayıran belirgin bir özellik var. Bu kişiler ortalamadan çok uzak olan istisnalar. Beyin görüntülemelerine dayanarak bu kişilerin beyinlerinin son derece etkili bir şekilde çalıştığını söyleyebiliriz.Süper işbitiricilerin muhteşem performansına rağmen, dikkatten sorumlu nöron bağlantılarının söz konusu işi yaparken ortalama insanlara göre daha az metabolik aktivite içinde olduğu görünüyor.  Strayer süper işbitiricilerin bizlerden farklı olarak zihinsel blokları kaldırma ve birden fazla işi etkili bir şekilde tamamlama yeteneğini verilere dayandırarak saptamış.

Süper işbitirici olmak ne demek?

Süper işbitirici olmak için dikkat, hafıza ve dikkat dağılmalarına direncin dengeli bir şekilde yönetilmesi gerekli. Strayer’ın tanımıyla; süper iş bitiriciler dikkat gerektiren iki işi herhangi bir bedel ödemeden başarılı bir şekilde gerçekleştirme kapasitesine sahip kişiler. Hepimiz farklı iş veya sosyal ortamlarda süper işbitirici özellikleri taşıyan kişilerle karşılaşmışızdır: stres altında daha iyi performans gösteren, duygularını ustaca kontrol edebilen, detaylı ve komplike bilgileri zihnine hızla işleyen ve görünenin ötesinde olup bitenden sonuç çıkaran…

Süpergüçler ne kadar çeşitli görünürse görünsün, California Üniversitesi, San Francisco’da nörolog ve nörobilimci olarak görev yapan Adam Gazzaleyancak Strayer’ın bahsettiği yetilerin biraraya gelmesiyle kişilerin süper işbitiriciolabileceklerini söylüyor.  Gazzaley, zihinsel kontrolu dünyayla hedef odaklı bir şekilde etkileşim kurmak olarak tanımlıyor.Uyarıcılar birden beynimize saldırmıyor aksine biz dikkatimizi kontrol ederek seçici bir şekilde uyarıcıları davet ediyoruz. Bu tanımları dikkate aldığımızda süper işbitiricinin beynini seçici bir şekilde kontrol eden kişi olduğunu görüyoruz. Süper işbitirici hangi bilgiyi almak istediğini hangisini yok sayması gerektiğini bilinçli bir şekilde seçiyor.

Gazzaley’nin araştırması hata yapmadan birçok işi beraber yürütmeyi başaranların başarısının dikkat dağıtan şeyleri (yan masada çalışan çalışma arkadaşının özel telefon konuşmaları veya önemsiz şeyleri kafada kurma gibi) görmezden gelme yeteneklerine dayandığını saptamakta.

İster süper işbitiricilerden olun, ister ortalama bir insan… Dikkatinizi dağıtan kişileri yok saymada ne kadar başarılıysanız, hatasız bir şekilde birden fazla işle uğraşmanız o kadar mümkün olacaktır… Ortalama insanların da süper işbitiricilerden çıkaracakları bir ders var: İki işi birarada yapamasanız da, bir işi mükemmel yapmanız için odaklanmanız ve dikkat dağıtıcılara kulak tıkamanız şart.

Bu yazı Dünya Gazetesi'nin Değişim Yelpazesi köşesinde 05.03.2014 tarihinde yayınlanmıştır.