06 Ekim 2015 tarihinde Dünya Gazetesinde yayımlanmıştır.

Kurumsal dünyada aptallık ve kandırmaca çok. Lucy Kellaway’in 23 Ağustos tarihinde yayınlanan yazısı kurumsallık çıkmazını her zamanki gibi yalın bir dille ortaya koymuş. İkisi küçük ölçekli biri dünya devi üç şirketten aynı zamanlarda üç e-posta almış. Biri, Güney Afrika’da yeni bir işe başlamış ve şirketin iş etiği ve davranış kurallarını henüz imzalamış bir okuyucusundan gelmekteymiş. Kurallar dokümanı bir tek cümleyle özetlenmiş: “DOĞRU OLANI, DOĞRU ZAMANDA, RİSKLERİNDEN KORKMADAN YAP.” Bu cümle oldukça genel ve yoruma açık olmakla beraber, sayfalarca yapılması gereken ve gerekmeyenler listesinden oluşan dokümanlara kıyasla, net ve dürüst bir yaklaşım sergilemekte. Birçok kurumsal davranış kuralları dokümanı o kadar uzun metinlerden oluşmakta ki, çalışanın yapacağı en akıllıca şey dokümana hızla göz gezdirip, okuduğuna ve anladığına dair altındaki kutucuğu tıklayarak dokümanın sonuna imzasını atmak. Yani, neye imza attığını bilmediğin şartları kabul etmek ve ne kabul ettiğini bilmeden bilinmezler, iniş çıkışlar, binbir entrikalarla dolu iş dünyasına adımını atmak. Dolayısıyla, Güney Afrika’daki şirketin bir cümlelik çarpıcı prensibi, bu gibi kimsenin okumadığı metinlerin arasında önemli bir gelişme olarak algılanıyor. Şirket çalışana risk alma özgürlüğü verirken, hata yapmanın kabul edilebilir olduğu mesajını veriyor.

Kellaway’e gelen ikinci e-posta yeni işe alım yapmayı planlayan Avustralyalı bir yatırım fonundan gelmiş. İş ilanında kalıplaşmış “takım çalışmasına yatkın” çalışanlar arıyoruz demek yerine, şirketin çalışanlarında aradığı üç temel özelliğe yer verilmiş; “parlak zekâya sahip”, “yatırım süreciyle ilgili” ve her şeyin üzerinde “meraklı” birini aradıklarını yazmışlar. İş ilanına koydukları bir diğer cümle ile “saçmalıkları saptayan” birini istediklerini eklemişler. Yani, ideal adayın analitik yönü güçlü, matematik ve sayısal yetilerine güvenilen biri olması gerekli. Dürüst, akılcı, komik bir tarafı olan bir iş ilanı. Bu özellikleri taşıyan ve bu samimiyette bir işte çalışmak isteyecek insanları direkt harekete geçirecek nitelikte.

Bu iki örnek de, daha büyük ölçekli şirketlere işlerin nasıl daha iyi bir şekilde yapılabileceğine güzel örnekler oluşturuyor. Tabii ki, şirket boyutunun samimiyet faktörü ve kontrol açılarından önemli etkileri var. Şirket büyüdükçe, elemanların sayıları arttığı gibi, şirkette yükselen sesler gürültüye dönüşebiliyor ve departmanların kurumsallaşma çalışmaları işleri karmaşıklaştırabiliyor. İK departmanı çoğu zaman şirketin değerlerini iç ve dış müşterilere aktarma çabasındayken, şirket karakteri ve farklılıkları silinip gidiyor.

Kurumsallık Şirket Karakterini Silebiliyor
Atalarımızın dediği gibi, ya olduğun gibi görün ya da göründüğün gibi ol. Bunu başarıyla yapan şirketlerden biri dünya devi Amazon. Müşterilerini en iyi fiyatlarla ödüllendirerek el üstünde tutarken çalışanlarına pek de iyi davranmayan Amazon, agresif şirket politikasını saklama gereği duymuyor. Bundan birkaç sene öncesinde bir Financial Times makalesinde Amazon’un mavi yaka işçilerine kötü davrandığı ortaya serilmişti. Bugün Amazon üst yönetiminin beyaz yaka işçilerine de oldukça sert çıkabildiği konuşuluyor. Amazon kurumsallık maskesi altında yalan söylemiyor, kendi kültürünü saklamıyor, bilakis kamuya yaptığı açıklamalarda Amazon’da nasıl bir kültür olduğuyla ilgili net bilgiler veriyor.

Amazon’un Liderlik Prensipleri
Amazon’un New York Times’ta yayınlanan 14 prensibine baktığımızda, bu nasıl iş diyeceğinize, neyin içine gireceğiniz, beklentilerin ne olacağı konusunda daha net bir resme ulaşıyorsunuz.

İşte o kimine göre agresif kimine göre gerçekçi ve kurumsal yapmacıktan uzak Amazon’un liderlik prensipleri:

Müşteri Saplantısı
Liderler müşteriden başlayıp geriye doğru çalışırlar. Detaylı, azimli çalışmalarının amacı müşterilerinin güvenini kazanmak ve tutmaktır. Rakiplere dikkat etmekle beraber, müşterilerle saplantılıdırlar.

Sahip Olma
Liderler işlerinin sahibidir. Uzun soluklu düşünmeye programlıdırlar ve kısa dönemde sonuç almak için uzun dönemli değerleri feda etmeye yanaşmazlar. Sadece kendi takımlarının ötesinde tüm şirket adına hareket etmektedirler. Hiçbir zaman bu benim işim değil diye bakmazlar.

Yarat ve Basitleştir
Liderler takımlarından inovasyon ve yaratıcılık beklerler ve bu inovasyonları basitleştirmek için bir yol bulurlar. Şirket ve sektör dışında olup bitenden haberdar oldukları gibi, her tarafta yenilik arayışında olurlar.

Liderler Çoğu Zaman Haklıdır
Liderler çoğunlukla haklıdırlar. Konuları algılama, sezinleme ve analiz etme konusunda yeteneklidirler. Farklı görüşler alır, kendi görüşlerini bu şekilde oluştururlar.

İşe Alın ve En İyisini Geliştirin
Liderler işe alım ve terfide performans çıtasını yükseltirler. Sıra dışı yetenekleri tanırlar ve onları organizasyonun farklı bölümlerinde değerlendirmeye isteklidirler. Liderler yeni liderler geliştirir ve diğerlerine koçluk yapma işini ciddiye alırlar. Career Choice gibi profesyonel gelişim mekanizmalarını yaratmak için çalışırlar.

En Yüksek Standartlarda Israrcı Olurlar
Liderler sürekli en yüksek standardı yakalamak için uğraşırlar, bazılarına göre bu standartlar mantıksız seviyelerdedir. Liderler durmadan çıtayı yükseltmek ve takımlarını yüksek kalitede ürünler, hizmetler ve süreçler üretmek için çaba harcarlar.  Liderler hataların ve problemlerin hızla çözülmesini ve son kullanıcıya ulaşmadan düzeltilmesini garanti ederler.

Büyük Düşünün
Küçük düşünmek kendi kendini kolay yoldan tatmin sanatıdır. Liderler sonuçlar alınacak cesur bir yön belirler ve bunu etkili bir şekilde takımlarına iletirler. Farklı düşünürler ve müşterilerine daha iyi nasıl hizmet vereceklerine dair yöntemler ararlar.

Hareketin Lehine Önyargı
İş yaparken hız etkilidir. Birçok düşünce ve hareket geriye alınabilir ve detaylı bir çalışma gerektirmez. Hesaplanmış risklere değer veririz.

Verimlilik
Daha azla daha çok şey yaparlar. Kısıtlamalar kendi kendine kaynak yaratma, kendine yetme ve yaratma sürecini besler. Daha fazla sayıda insanla çalışmak, bütçe büyüklüğü veya sabit harcamalar için kimse kimseyi ödüllendirmeyecektir.

Öğrenin ve Meraklı Olun
Liderler hiçbir zaman öğrenmeyi bırakmazlar ve her zaman kendilerini geliştirmenin yollarını ararlar. Yeni fırsatlara merak duyarlar ve keşfetmek için harekete geçerler.

Güven Kazanın
Liderler dikkatli dinlerler, dürüstçe konuşurlar ve çevrelerine saygılı davranırlar. Garip veya rahatsız edici olduğunda dahi, kendilerini eleştirmeyi bilirler. Kendilerini ve takımlarını en iyilerle kıyaslarlar.

Derine Dalın
Liderler her seviyede çalışırlar, detaylara hâkimdirler, sıklıkla denetleme yaparlar ve metriklerin ve anlatılanların değişken olduğunun farkındadırlar. Hiçbir görevi küçümsemez, burun kıvırmazlar.

Cüretkâr Olun, İtiraz Edin ve Son Karara Kökten Bağlanın
Liderler rahatsız olsalar da, duyduklarına katılmadıkları zaman saygılı bir şekilde diğerlerinin kararlarını ve düşüncelerini sorgulamak zorundadırlar. Liderler karar ve düşüncelerine sonuna kadar bağlıdırlar. Sosyal uyumu sağlamak için ödün vermezler. Bir karar kesinleştiğinde ise, sonuna kadar onu savunurlar.

Sonuç Vermek
Liderler ana hedeflere odaklanır ve planlanan zaman içerisinde sonuca ulaşırlar. Aksaklıklara rağmen, son noktayı koyar ve asla kaliteden ödün vermezler.

Kıssadan Hisse Amazon…
Amazonlular bu prensipleri yeni projeleri tartışırken, bir müşteri problemine çözüm bulurken veya işe alacakları adaylarla görüşme yaparken her gün kullanırlar. Amazon’u Amazon yapan, bu ilkelerdir.

Bu ilkeler Amazon’un çalışanlarına kötü davranıldığı haberleriyle birleşince, şöyle bir his yaratıyor: Amazon dürüst olma lüksüne sahip, dışarıya pembe bir tablo çizme arayışında değil. Kurucusu Jeff Bezos hiçbir zaman şirket kültürünü çalışanların birbirlerini kucakladığı bir ortam olarak anlatmamıştır. Bezos arkadaşça ancak hararetli bir kültürleri olduğunu, eğer bıçak kapıya dayanırsa, kültürün hararetli olacağını açık açık söylemiştir. Amazon dışındaki Silikon Vadi kurumları kültürlerini mutlu çalışanlar üzerine kurmuştur. Oysa kısmi de olsa, bu büyük bir yalan. Tüm şirketlerin var olma sebebi kâr etmektir ancak neyi ne kadar dışarıya yansıtacakları konusunda kısıtlamaları vardır. Amazon eski düzen kapitalizme gönderme yapar ve iç ve dış müşterileri arasından dış müşterilerini seçer. Etik olarak bu seçimini bu kadar alenen yapması bazılarına ters gelebilir ancak Amazon bu seçiminin dürüstçe arkasında durur ve her zaman kazananın müşterileri olacağının altını çizer.

Bu yazı Dünya Gazetesi'nin Değişim Yelpazesi köşesinde 06.10.2015 tarihinde yayınlanmıştır.