Son günlerde hararetli tartışmalara yol açan ve belli meslek gruplarını yakından ilgilendiren Uluslararası İşgücü Kanun Tasarısı 28 Temmuz Perşembe günü TBMM’den geçerek yasalaştırıldı. Bu yasayla beraber, yabancı mimar, mühendis ve şehir planlamacılarının Türkiye’de çalışmalarının önü açılmış oldu yasada bu meslek gruplarında aranan yetkinliklerin neler olacağı net değil. Yani, bu meslek gruplarında çalışacak yabancılarda aranacak niteliklerin neler olduğu, bu niteliklerin nasıl ölçüleceği ve nasıl denetleneceğine dair bilimsel ve tarafsız kriter, kural ve koşullar belirsiz.

Tasarı, 29 Haziran’da TBMM Sağlık, Aile, Çalışma ve Sosyal İşler Komisyonu’nda, eleştiri ve önerileri dikkate almadan, hükümetten geldiği şekliyle kabul edilmişti. Tasarı halinde Meclise sunulduğunda, meslek odaları, iş kanunu uzmanları ve ekonomistlerden çeşitli eleştiriler gelmişti. Fakat tasarıda yer alan ve mimar ve mühendislerin tepkisini çeken TMMOB’un tamamen devre dışı bırakılması durumu Mecliste kısmen düzeltilmiş ve TMMOB’nin konu üzerinde söz hakkı sahibi olmaları sağlanmıştır.

Buna rağmen uzmanların ortak görüşü; işsizliğin artacağı, kalifiye olmayan mühendis ve mimar sayısının yükseleceği ve bu meslekleri okuyan öğrencilerin mesleki geleceklerinin tehlikeye gireceği yönündedir.

Yeni Uluslararası İşgücü Kanunu ile ilgili endişe ve merak edilenleri Datassist Genel Müdürü Ayşe Nazmiye Uça’ya sorduk.

Ayşe Hanım, sizce neden böyle bir yasaya gerek duyuldu?

Bu kanunun oluşturulmasında çeşitli gerekçeler mevcut. Öncelikle nitelikli yabancı çalışanların işgücü piyasasına girişinin önündeki engellerin kaldırılması amaçlanmakta. Yabancı sermayenin ülkemize yatırım planladığında en büyük tereddütlerinin başında, iş yasalarımızın esnek olmaması ve yabancı işçi çalıştırmadaki uzun ve belirsiz prosedür gelmekte. Meslek odalarının mesleki yeterlilik konusunda devre dışı kalması kalite ve standardizasyon sorununu getirirken, diğer yandan da meslek odalarının bu kontrolü ve denklik ve standardizasyon konusunda bürokratik yaklaşımları yabancı personelin çalışma izni konusunda büyük sürtünmeler yaratmaktaydı. Bu prosedürün sadeleşmesi ve küresel ekonominin gereğinin yapılmasını olumlu buluyorum. Kaldı ki meslek odaları, Danışma Kurulu toplantılarına davet edilecek ve verilecek çalışma izinleri konusunda onayları değil, ama görüşleri alınacaktır.

Bu yasayla beraber, uluslararası işgücü politikası oluşturulacak ve uluslararası işgücüne ilişkin verilerin toplanması ve analiz edilmesi için gerekli zemin hazırlanacak. Ayrıca, yabancı işgücüne ilişkin politika oluşturma yetkisi, çalışma izni işlemleri merkezileştirilerek Çalışma Ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına geçecek. Bu sayede, bürokratik işlemler sadeleştirilecek. Bu sadeleştirmeyle, ülkemizde yabancı sermaye girişindeki engellerin azaltılması hedefleniyor.

Bu yasanın dikkate alınması gereken toplum için risk arz eden yönleri nelerdir?

Burada riskler gelişmiş ülkelerin karşılaştığı risklerle çok benzerlik gösteriyor, özellikle nitelikli işgücü açısından. Bildiğiniz gibi, uluslararası işgücü dolaşımı sınırları ortadan kaldırdı ve gelişmiş ülkelerde oldukça yüksek gelir elde eden bazı nitelikli kişilerin refah seviyesini düşürdü. Kaba bir deyimle, piyasayı düşürdü. Örneğin, Çin ve Hindistan’da o kadar büyük bir hızla ve oranda mühendis arzı var ki, çok değil bir 10 yıl sonrasında bu konuda üstünlüğü ele alacaklar. Abartılı bir tahminle, 10-15 yıl sonra üç mühendisten ikisinin Çinli ya da Hintli olma olasılığı oldukça fazla. Küreselleşme ve gelir dağılımındaki adaletsizlikler artık eski refah toplumlarının çok rahat olamayacağını gösteriyor ve iş dünyası da bundan fazlasıyla nasibini alacak. Bu hızlı “nitelikli” işgücünün çoğalması sonunda kalite ve standart sorunu yaşanacak.

Sözünü ettiğiniz riskler mevcut meslek sahiplerine olduğu gibi, mühendislik, mimarlık ve şehir planlaması okuyan tüm gençler için de geçerli olan bir tehdit. Yeni yasayı işsizlik yönünden değerlendirdiğimizde, yeni mezunları ve diğer gençleri neler bekliyor?

Nitelikli iş gücümüzün rekabet koşullarına çekilmesi yeni mezun olan ve iş piyasasına girmeye çalışan gençler açısından oldukça ürkütücü. Çalışanın konfor alanı şirketinin gücü ile sınırlıdır.  Türkiye’deki şirketler organizasyon olarak uluslararası rekabet piyasası içinde mücadele ediyorken çalışanların korunaklı bir bahçede olması mümkün değildir.

Peki bu işgücü sürecini yönetecek İK departmanlarına önerileriniz var mı?

Bu kanunla beraber, Türkiye önümüzdeki dönemde daha da yoğun olarak yabancıların çalışacağı bir ülke. Dolayısıyla, uluslararası faaliyet gösteren firmaların İK’larının da bu konuyla ilgili kendilerini güncel tutarak mevzuata hakim olmaları hayati önem taşımakta.

Datassist Bordro Servisi’nin, Boğaziçi Üniversitesi Yaşam Boyu Eğitim Merkezi ile düzenlediği Uluslararası İşgücünde Sosyal Güvenlik, Vergi ve Bordro Eğitimi bu bağlamda İK profesyonellerine yol gösterici nitelikte bir eğitim. 2-3 Eylül tarihlerinde Boğaziçi Üniversite Güney Kampüsünde gerçekleşecek eğitimin konularının arasında Expat, Inpat, Assignee, Shadow Payroll Uygulamaları, Yabancı Çalışma İzinleri ve Vizeler, Avrupa Birliği Vergi Uygulamaları, İşgücü Dolaşımıyla ilgili Sosyal Güvenlik Mevzuatı Uygulamaları gibi konular bulunmakta. Datassist’in uluslararası İK yönetimindeki know-how’ı doğrultusunda bu yeni yasanın da yoğun olarak tartışılacağı eğitim ile ilgili detaylı bilgiyi Datassist Bordro Servisi sayfasında bulabilirsiniz.

Değişiklik İçeren Maddeler Neler?

Genel Değişiklikler

• Sağlık, eğitim, mimarlık ve mühendislik meslek mensupları ile Ar-Ge alanında ve serbest bölgelerde çalışacak nitelikli personele ve yabancı şirketlerin yönetici olan ve olmayan ortaklarına verilecek çalışma izni ve muafiyetlerde kolaylaştırıcı hükümler getirilmiştir.
• TEHLİKE: Unvan olarak nitelikli (var)sayılan bu yabancı meslek mensuplarının ve personelin mesleki yeterliliklerinin tespitinde objektif kıstaslar belirlenmesi güçtür. Ülkeler arasında eğitim ve öğretim kalitesinde farklar bulunmaktadır. AVANTAJ: Bu yasa işlemlerin merkezileştirilmesi, bürokrasinin azaltılması, genel bir uluslararası işgücü politikası belirlenmesi, yabancı çalışan ihtiyacının takibi gibi olumlu hususları beraberinde getirmektedir.

Kapsam/Sınırötesi Hizmet Sunucularıyla ilgili Değişiklikler

• Yeni yasa Türkiye’de geçici nitelikte hizmet sunumu amacıyla bulunan “sınırötesi hizmet sunucularını” da kapsamakta; bunların tanımını ve türlerini yönetmelikle belirlemekte.
• AVANTAJ: Uluslararası alanda turizm, taşımacılık, inşaat, perakende dağıtım, bankacılık, sigortacılık, sağlık, telekomünikasyon ve benzeri sınırötesi hizmetler genel olarak uluslararası mütekabiliyet esasına dayandığından, Türk hizmet sunucularının uluslararası faaliyetlerde önleri açılacaktır.

Yetki/Merkezileştirme

Eski yasadan farklı olarak tüm çalışma izni ve çalışma izni muafiyetleri (serbest bölgelerde çalışacak yabancılar ve üniversitelerde görev yapacak yabancı öğretim elemanlarına verilenler dahil) Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından verilecektir.. Bürokrasinin azaltılması yönünden merkezileştirmesi yararlı olacaktır.

Müracaat/Yetkili Aracı Kurum:

Çalışma iznine yurtiçi ve yurtdışından müracaata ilişkin usuller genel olarak korunmuştur. Farklı olarak çalışma izni ve çalışma izni muafiyet başvuruları “yetkili aracı kurumlar” tarafından da yapılabilecektir.
BELIRSİZLİK: Nitelikleri ve görev çerçevesi yönetmelikle belirlenecek olan bu kurum aslında bir tür “uluslararası özel istihdam bürosudur.” Burada sorun, özel istihdam büroları aracılığıyla çalışacak işçilerin haklarını (sendikal haklar, ayrımcılık yasağı, işçi ve işveren kuruluşlarının bu sistemin kurulması ve denetiminde yer alması) garanti altına alan 181 sayılı ILO sözleşmesinin Türkiye tarafından onaylanmamış olmasıdır.

Meslekler Özelinde Getirilen Değisiklikler

• Yabancı mühendis ve mimarlar;

Yeni yasayla beraber, yabancı uyruklu mühendis ve mimarlar çalışma izni ile ülkemizde çalışabilecekler.

BELIRSIZLIK: Farklı ülke ve kurumlardan mezun olan yabancı mühendis ve mimarların mesleki yeterlilikleri çevresinde belirsizlikler var.

• Yabancı mimar ve mühendislerin mesleki yeterliliklerinin tespiti son derece önemlidir, eskiden meslek odasının onayının alınması gerekiyorken, yasada görüş alınması ve kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının toplantı gündemine göre Uluslararası İşgücü Politikası Danışma Kurulu toplantılarına davet edileceği öngörülmektedir. Tasarıda yer alan ve mimar ve mühendislerin tepkisini çeken TMMOB’un tamamen devre dışı bırakılması durumu Mecliste kısmen düzeltilmiş ve konu üzerinde söz hakkı sahibi olmaları sağlanmıştır.
• Mimar ve mühendisler dahil işsizlik oranının en yüksek olduğu yüksek öğrenimliler alanına yabancıların özendirilmesi söz konusudur, sektör bu ilave iş gücünü kaldırabilecek midir?
• Yasayla beyin göçü tersine mi çevrilecek yoksa içinde büyük beyinleri barındırma kapasitesine sahip mevcut yeni mezun meslek mensuplarının düşük ücretlerle, gelişme imkanından mahrum işlerde harcanmasına mı yol açacaktır?
• Bazı alanlarda yetişmiş işgücü açığımız bulunduğu malumdur, ama bu alanların ve ihtiyacın çok titiz bir şekilde tespiti, izin verilecek yabancıların niteliklerinin çok daha somut kıstaslara bağlanması şarttır. (Örneğin; köprü, tünel inşaatında deneyimli Japon mühendisler vb..)
• Bakanlık tarafından belirlenecek “uluslararası işgücü politikasının” ülkemizdeki işsizlik oranını dikkate alıp almayacağı da izlenmelidir.

• Sağlık ve Eğitim Hizmetleri:

Sağlık ve eğitim hizmetlerinde çalışacak yabancılar, sırasıyla Sağlık Bakanlığı veya YÖK’ten ön izin alacaklardır.

• Yabancı şirket ortakları:

• Yabancı şirketlerin yönetici konumundaki ortakları çalışma izni alarak çalışabilecektir.
• Anonim şirketlerin Türkiye’de ikamet etmeyen yönetim kurulu üyesi ve diğer şirketlerin yönetici sıfatı olmayan ortağı çalışma izni muafiyeti kapsamında değerlendirilecektir.
• Yabancı şirket ortaklarının sermaye payı değerlendirmede göz önünde tutulacaktır.

AVANTAJ: Bu değişiklikler yabancı sermaye çekmeye yönelik olduğundan olumlu olarak değerlendirilmelidir.

• Yabancı öğrenciler:

Yabancı ön lisans ve lisans öğrencileri part-time, mezun olan ve lisansüstü öğrenim gören öğrenciler ise çalışma izni alarak tam gün olarak çalışabilecekler.

TARTIŞMA: Yüksek öğrenim gören Türk gençlerindeki işsizlik oranının yüksekliği ortadadır. Bununla birlikte bu yabancı öğrencilerin çoğunluğunun Türkî cumhuriyetlerden, orta Doğu’dan ve Asya ülkelerinden geldiği düşünülürse bu kişilerin anılan ülkelerle uluslararası ticaretle iştigal eden şirketlerde çalıştırılması yararlı olabilir, tabi bu ihtiyacın sınırlarının ve çalışacakları alanların titizlikle tespiti şartıyla.

Ar-Ge alanında çalışacak yabancılar:

Bu alanda çalışacak personelde Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın olumlu görüşü aranacaktır.

AVANTAJ: Katma değer yaratacak yetişmiş personel eksiğimizi kapatmak açısından yabancı Ar-Ge personelinin cezp edilmesi yararlı olacaktır.

Turkuaz Kart:

Eğitim düzeyi, mesleki deneyimi, bilim ve teknolojiye katkısı, Türkiye’deki faaliyetinin veya yatırımının ülke ekonomisine ve istihdama etkisi olumlu bulunan yabancılara ilk üç yılı geçiş süresi olmak üzere Turkuaz Kart verilecektir. Geçiş süresi sonunda süresiz Turkuaz Kart verilen yabancı süresiz çalışma izninin sağladığı haklardan yararlanacak, eş ve bakmakla yükümlü oldukları çocuklarına ikamet izni yerine geçen bir belge verilecektir. Geçici koruma sağlanan yabancılara (Suriyelilere) Turkuaz Kart verilmeyecek.

BELİRSİZLİKLER GİDERİLMELİ: Verilmesinde daha kesin ve objektif kuralların belirlenmesi gerektiği kanaatindeyiz.

Bu yazı Dünya Gazetesi'nin Değişim Yelpazesi köşesinde 02.08.2016 tarihinde yayınlanmıştır.